संतपरंपरा व त्यांचे साहित्य यांची माहिती
संत ज्ञानेश्वर महाराज
संत श्री ज्ञानेश्वर विठ्ठलपंत महाराज हे महाराष्ट्रातील संतपरंपरेतील एक महान संत, कवी, तत्वज्ञ आणि वारकरी संप्रदायाचे प्रमुख आधारस्तंभ होते. त्यांचा जन्म इ.स. १२७५ मध्ये, आजच्या छत्रपती संभाजी नगर (औरंगाबाद) जिल्ह्यातील पैठणजवळील आपेगाव या गावात झाला. बालवयातच त्यांनी भगवद्गीतेवर ‘भावार्थ दीपिका’ हा ग्रंथ लिहिला, जो आज ‘ज्ञानेश्वरी’ या नावाने प्रसिद्ध आहे. संस्कृत भाषेतील गीतेचं गूढ तत्त्वज्ञान त्यांनी मराठीत सोप्या आणि प्रवाही भाषेत मांडले. त्यांचे संपूर्ण साहित्य भक्ती, समता, मानवता आणि आत्मबोध या तत्वांवर आधारित आहे.
ज्ञानेश्वर महाराजांनी ज्ञानेश्वरी, अमृतानुभव, हरिपाठ, तसेच अनेक अभंग रचले. त्यांचे भाऊ निवृत्तिनाथ, सोपान आणि बहीण मुक्ताबाई हे देखील संतपरंपरेतील अत्यंत मान्यवर संत होते. त्यांनी वारकरी संप्रदायाचा प्रसार करून श्री विठ्ठल भक्ती सर्व समाजपर्यंत पोहोचवली आणि अंधश्रद्धा, कर्मकांड व सामाजिक विषमतेवर प्रबळ विरोध केला.
इ.स. १२९६ मध्ये, केवळ २१ वर्षांच्या वयात, त्यांनी आलंदी येथे संजीवन समाधी घेतली. आजही लाखो भक्त दरवर्षी पंढरपूर वारीतून त्यांचे दर्शन घेण्यासाठी आलंदी येथे येतात. संत ज्ञानेश्वरांचे कार्य केवळ भक्तीपर साहित्यापुरते मर्यादित न राहता महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे.